Gelegen in wat ooit de Joodse wijk van Amsterdam was, pakt het Joods Cultureel kwartier – eeuwen Europese geschiedenis samen in een gebied dat half zo groot is als Times Square schrijft Cnaan Liphshiz in JTA
Het Joods Cultureel Kwartier bestaat uit het Joods Historisch Museum; een Joods Kindermuseum, het eerste in zijn soort in Europa; de Portugese synagoge, de Ets Haim bibliotheek, gelegen onder de Portugese synagoge; de Hollandse Schouwburg, en andere monumenten. Er is ook een nationaal Holocaust-museum dat voor € 25 miljoen wordt gerenoveerd en in 2022 zal worden heropend.
Vóór de coronavirus pandemie trok de culturele wijk jaarlijks meer dan 350.000 bezoekers en fungeerde het als een levendig portaal in het Joodse leven en de cultuur voor zowel toeristen als de lokale bevolking. Het Joods Kindermuseum kreeg duizenden bezoeken van Nederlandse basisschoolleerlingen tijdens dagtochten. Het hoofdmuseum herbergt ‘s werelds twee duurste Chanoeka-menoras en bestaat uit wat vroeger vier Ashkenazi-synagogen waren die vóór de Holocaust werden gebruikt.
Het Joods Cultureel Kwartier wordt op 1 juni heropend en het personeel is bezig het format uit te zoeken. Kaartverkoop – toegang kost ongeveer € 20 en is geldig voor alle instellingen daar – zal exclusief en van tevoren online worden gedaan. Spontaan naar binnen wandelen is niet meer mogelijk.
Terwijl het gebied in het centrum van Amsterdam in 2019 ongeveer 360.000 bezoekers kreeg, denkt Emile Schrijver, directeur van de overkoepelende organisatie die in 2012 is gevormd dat in 2020 er niet meer dan 135.000 bezoekers zullen komen.
Ook het interactieve kernkader van de culturele wijk zal veranderen. Het Joods Museum ontwikkelde een filosofie genaamd ‘I ASK’, die bezoekers aanmoedigt om gesprekken met gidsen te beginnen in plaats van op te treden als passieve toeschouwers. In 2015 heeft het Nederlandse museologiemagazine Museumpeil de baanbrekende methode geprofileerd en gesteld dat deze gekopieerd moet worden.
Toch moet het model worden aangepast aan de realiteit na de lockdown, erkende Schrijver.
Sommige gebieden in de culturele wijk, zoals de schatten van de gemeenschap in de Portugese synagoge, zijn te krap om verplichte afstand van 1,5 meter mogelijk te maken. Afgezien van veranderingen in toeristische routes, zullen bezoekers worden gedwongen gezichtsmaskers te dragen. Ook moet worden voorkomen dat bezoekers in groepen gaan staan.
‘Ik mis het rondlopen, mensen horen praten over wat ze in de kantine hebben gezien, prijzen of klagen, wat dan ook’, zegt Schrijver. ‘Ik mis de vitaliteit en interactie van deze plek.’
‘We hebben veel online gedaan en gaan door, maar dat is voor mij niet hetzelfde.’
De culturele wijk was een weg naar het jodendom voor Anne-Maria van Hilst, een 32-jarige toeristengids uit Amsterdam die zich meer dan tien jaar geleden tot het Jodendom bekeerde. De traditie van het jodendom om vragen te stellen spreekt haar aan.
Van Hilst begon voor haar bekering op 13-jarige leeftijd door de synagoge van de Liberaal Joodse Gemeenschap in Amsterdam te bezoeken. Maar door de toegankelijkheid en diversiteit van de verschillende instellingen die deel uitmaken van de culturele wijk, kon ze haar joodse identiteit geleidelijk en op een comfortabele manier ontwikkelen. Het heeft haar later geholpen bij het bepalen van haar carrièrekeuzes.
‘Ik kwam als tiener naar het Joods Kindermuseum’, herinnert ze zich. “Ik vond het leuk dat ze daar altijd personeel hadden dat de taak had om vragen te beantwoorden. Het was niet alleen een museum waar je naar exposities kijkt, het was een plaats van dialoog. ”
Toen ze volwassen werd en haar kennis van het jodendom verdiepte, ‘studeerde’ van Hilst af naar het belangrijkste Joodse museum. Het hielp haar om de Joodse geschiedenis te gaan studeren aan de Universiteit van Amsterdam. Tijdens haar studie kreeg ze toegang tot Ets Haim , dat niet toegankelijk is voor het grote publiek, behalve voor rondleidingen van zeer kleine groepen om de paar weken, evenals voor wetenschappers voor onderzoek.
‘In veel opzichten heb ik ontdekt wat het betekent om Joods te zijn’, zei ze over de bibliotheek.
Van Hilst betreurt de noodzaak om het cultureel centrum gesloten te houden – precies op een moment dat ze het bijzonder waardevol vindt.
‘Vooral als het antisemitisme toeneemt, als complottheorieën over de joden en het virus floreren, moet de Joodse culturele wijk het echte verhaal van het jodendom vertellen’, zegt ze.
Het Joods Cultureel Kwartier heeft enkele tientallen werknemers en een jaarlijkse omzet van ruim € 9 miljoen. De jaarlijkse financiering van het Ministerie van Onderwijs dekt ongeveer de helft van het budget. De rest komt van kaartverkoop, meer dan 200 evenementen per jaar, winkels en de cafetaria, maar ook van donaties en niet-gouvernementele subsidies, zegt Schrijver, wiens vader joods was.
Ook het Anne Frank Huis, dat geen deel uitmaakt van het culturele kwartier maar vorig jaar meer dan een miljoen bezoekers ontving, heeft te maken met een drastische afname van bezoekers door het virus.
Het museum, dat werd gebouwd waar de vermoorde Joodse familie van de tiener-dagboekschrijver zich een tijdlang voor de nazi’s verborg, is gehuisvest in een klein bijgebouw met smalle deuropeningen en krappe ruimtes. De architectuur maakt deel uit van de reden waarom het zo succesvol is geweest om het gevoel van opsluiting over te brengen, maar het maakt het ook moeilijk om de verplichte anderhalve meter sociale afstandsregel te handhaven.
De Anne Frank Stichting zag jaren geleden af van inloop, vanwege de grote vraag. Kaartverkoop vindt daarom weken van tevoren online plaats. Vóór de pandemie liet het museum elke 15 minuten 78 bezoekers toe. Maar na 1 juni wordt moet het aantal bezoekers dat dagelijks wordt binnengelaten met 80% worden verminderd.
Zowel de culturele wijk als het Anne Frank Huis hebben zich aangepast aan het online quarantainetijdperk. Het Anne Frank Huis heeft een reeks vlog-berichten uitgerold van een actrice die op de dagboekschrijfster lijkt. De wijk geeft virtuele rondleidingen op sociale netwerken. Het jaarlijkse Open Joodse Huizen-project, waarin mensen die in de huizen van de Holocaust-slachtoffers wonen, bezoekers uitnodigen om hen en de verhalen van de voormalige bewoners te vertellen werd gelivestreamed.
Van Hilst bezocht eerder het Joods Cultureel Kwartier, toen ze werd uitgenodigd voor een virtuele rondleiding door de Portugese Synagoge.
‘Ik had het niet verwacht, maar het was een heel bijzonder gevoel om er bijna alleen te zijn – het zit meestal zo vol met mensen. Het is nog majestueuzer als het stil is ‘, herinnert ze zich.
Maar het was ook diep melancholisch, zei Van Hilst.
‘Het heeft duidelijk gemaakt dat het verhaal wat de Joodse culturele wijk te vertellen heeft niet gehoord kan worden, naast vele andere dingen die we niet kunnen doen’, zei ze. “Het breekt mijn hart.”
