Waarom protesteren Libanezen massaal en wat maakt deze demonstraties uniek? En wat is de kans dat er iets verandert in het door en door corrupte buurland van Israël? Komt Hezbollah hier sterker of zwakker uit? Een spoedcursus Libanon.
There must be a way out of here Said the joker to the thief.
De protesten tegen de heersende politieke klasse in Libanon houden nu al bijna drie weken dan aan. Dat gebeurt met gevoel voor humor, met spot en met veel dans en muziek. De protesten zijn dan ook mediageniek: de meute die voor een bange peuter in een auto het kinderliedje ‘baby shark’ zong, ging viral de wereld rond. Ook de beelden van de dj die in Tripoli een dansende menigte opzweepte, is inmiddels een iconische beeld van de Libanese volksopstand.
Uniek
Maar écht uniek voor Libanon is dat dit de eerste grootschalige demonstraties zijn sinds het einde van de burgeroorlog die zich keren tegen alle politic. Het motto van de demonstranten is dan ook veelzeggend: ‘Iedereen betekent iedereen’. Ook Hassan Nasrallah, de politiek en geestelijk leider van Hezbollah, moet eraan geloven. Niet alleen in het grotendeels soennitische Tripoli of het kosmopolitische Beiroet riepen de demonstranten leuzen tegen hem. Zelfs in het Sjiitische zuiden, waar Hezbollah heer en meester is, werden gezongen ‘iedereen betekent iedereen en Nasrallah is een van hen’.
Hezbollah doelwit
Normaal gesproken kijken Libanezen wel uit om Hezbollah te bespotten. Tientallen journalisten, politici en politieke adviseurs die zich actief tegen deze gepende militie (en de invloed van Syrië in Libanon) keerden, zijn de afgelopen decennia door bomaanslagen om het leven gekomen. De ‘Partij van God’, zoals Hezbollah letterlijk heet, heeft die bloedbaden niet opgeëist. Maar de Libanees is bepaald niet dom, die weet dat als je leven je lief is je beter je mond kunt houden over de terreurbeweging. Die tijd is dus voorbij.
Sektarisch land
Om te begrijpen wat er aan de hand is in het buurland van Israël, is het nodig iets meer te begrijpen van de bijzondere staatsinrichting van het land. Libanezen gaan weliswaar in principe elke vier jaar naar de stembus, maar het aantal zetels per religie ligt in het parlement op voorhand vast. De helft van de zetels gaan naar de christenen (die ook de president leveren), de andere helft wordt verdeeld onder de soennieten, sjiieten (waaronder dus Hezbollah) en de Druzen (die in Libanon vreemd genoeg tot de islam worden gerekend). Daarmee staat de uitslag nog niet vast. Ik kan dat het best verduidelijken met een voorbeeld: in veel kiesdistricten zijn een of meer christelijke zetels te vergeven. In dat geval zullen ook de overwegend soennitische of sjiitische partijen proberen die zetel met een christelijke kandidaat te veroveren. Soms is zo’n kandidaat partijlid, maar het kan ook om een politiek bondgenootschap gaan. In overwegend christelijke gebieden is dat moeilijk, wan daar stemmen de kiezers op christelijke partijen. Maar in gemengde kiesdistricten is dit een strategie die werkt.
Het democratische stelsel in Libanon is samen te vatten als: sterk sektarisch. Vaak staat niet het landsbelang, maar het belang van de religieuze groep die de partij vertegenwoordigt voorop. De politieke partijen fungeren bovendien als banenmachine voor familie en vrienden. De corruptie is daarbij endemisch: Libanon behoort tot de meest gecorrumpeerde landen in de wereld, waarschuwt waakhond Transperency International al jaren.
Help, waar zijn mijn dollars!
Maar waarom zijn de Libanezen dan juist nu zo boos? Dat is niet vanwege de belachelijke belasting op WhatsApp, wat wel wordt gesuggereerd. Deze belasting had de eenheidsregering van de soenniet Saad Hariri voorgesteld als een van de vele bezuinigingsmaatregelen. Dat was weliswaar wel de druppel, maar de echte aanleiding was dat er plotseling geen dollars meer uit de geldautomaten kwamen. Dat klinkt misschien wat vreemd, maar in Libanon is de dollar een normaal betalingsmiddel. Een vaste wisselkoers garandeert dat iedereen die Libanezen ponden heeft, ze kan omruilen voor dollars. Daar zit een hele wereld achter, maar de essentie is dat dit systeem zorgt voor een zekere makte van financiële stabiliteit, import goedkoop maakt en het verleidelijk maakt geld te stallen op Libanese banken.
Maar goed…. in de week voor de protesten op gang kwamen, waren de dollars dus op. Letterlijk. En toen gingen ook de pompstations kortstondig staken, want zij konden met hun Libanees geld allen nog maar op de zwarte markt veel duurdere dollars kopen. En toen, toen kwam het besef bij de Libanezen dat hun land op de rand van een financieel faillissement staat. Dat hun persoonlijke welvaart in gevaar is. En dát motiveerde rond de twee miljoen Libanezen, bijna de helft van de bevolking, om de afgelopen weken de straat op te gaan. There must be a way out of here, said the joker to the thief…
Fout
Hezbollah maakte een inschattingsfout. Het schaarde zich vierkant achter het eenheidskabinet, waar het deel van uitmaakt. De radicale, militante sjiitische ‘verzetsbeweging’ erkende impliciet dat het onderdeel van de politieke elite, van de ‘dieven’ is. Het verkoos macht en politieke invloed boven de belangen van het volk, terwijl het altijd zegt het tegenovergestelde te doen.
Tegen de wens van Hezbollah in besloot premier Hariri dat het volk moest krijgen waar het om vroeg. ‘Niemand is groter dan dit land’, zei hij de woorden herhalend van zijn vermoorde vader, die ook premier was. Hij diende na twee weken volksprotesten het ontslag van zijn kabinet in. Maar de stokoude president van 86 jaar, de christelijke Michel Aoun, bleef zitten. En ook Nabih Berri (81 jaar) , de invloedrijke parlementsvoorzitter en leider van het sjiitische Amal, verroerde zich niet. Beide zijn politieke bondgenoten van Hezbollah. Ze hebben hun lot aan elkaar verbonden, ook al waren Berri en Aoun lange tijd aartsvijanden van Hezbollah.
Hoe nu verder?
Staatskundig gezien moet er nu een nieuw kabinet worden geformeerd. Alom wordt verwacht dat Saad Hariri die klus weer op zich gaat nemen. Om de demonstranten tegemoet te komen, zal geprobeerd worden technocraten en experts in het nieuwe kabinet op te nemen. Zij zouden ervoor moeten zorgen dat het gedaan is met de enorme inertie die Libanon gijzelt. Er ligt namelijk sinds april 2018 11 miljard dollar klaar aan donorgelden, maar daar is nog geen cent van uitgekeerd. Reden: Libanon slaagt er niet in aan de voorwaarden van de internationale gemeenschap, waaronder effectieve corruptiebestrijding, te voldoen.
Inmiddels heeft de directeur van de Libanese centrale bank gezegd dat het ‘financiële stelsel op instorten staat’. De dollars zijn op en de staatsleningen hebben bijna de ‘junk’ status bereikt. Zo beroerd staat het ervoor. Heel praktisch betekent dit dat import (zoals benzine en medicijnen) op korte termijn moeilijk wordt. Afgelopen jaren hebben Qatar en Saoedi-Arabië bijgesprongen als de nood te hoog werd. Maar zelfs als zij dat nu weer doen: het Libanese financiële systeem, met een ondraaglijk hoge overheidsschuld, is op lange termijn onhoudbaar.
Technocraten aan het roer
Na het aftreden van Hariri’s kabinet, zijn de protesten doorgegaan. Weliswaar minder massaal, maar gedoofd is de sfeer van revolutie niet. En gezien de rampzalig staat van de economie, is het niet te verwachten dat het snel rustig wordt. Een opleving van de protesten ligt meer voor de hand, zeker als de nieuwe regering niet op vertrouwen kan rekenen van de bevolking. Of, ook niet onwaarschijnlijk, als de economische situatie verslechterd.
Op de lange termijn is er één lichtpuntje. Hoe dan ook komen er weer verkiezingen. De tijd lijkt rijp voor de opkomst van een grote seculiere partij. Als er maar een miljoen van de twee miljoen demonstranten op zo’n partij stemmen, dan kan dat echt een beweging worden die ertoe doet.
Nieuwe partij
Een geslaagd voorbeeld is er al. Bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen won nieuwkomer Beirut Madinati (‘Beiroet mijn stad) 43 procent van de stemmen, met een groen en seculier verkiezingsprogramma. Dat landelijk herhalen is gezien de ingewikkelde kieswet, waardoor zoals gezegd per geloof zetels zijn gereserveerd in het parlement, niet eenvoudig. Dat alle partijen tegen zo’n nieuwkomer gaan samenspannen, zoals in Beiroet is gebeurd is ook niet uit te sluiten.
Tot slot: de olifant in de kamer is natuurlijk Hezbollah. De partij heeft maar twaalf van de 128 zetels in het parlement, maar door knap gesmede politieke bondgenootschappen verzekert het zich op hoofdlijnen van een meerderheid in het parlement. Dat betekent dat de ontwapening van de militie, ver uit beeld is. De internationale gemeenschap, maar ook de partij van Saad Hariri en een aantal christelijke Libanese partijen willen dat Hezbollah de wapens neerlegt, waarmee het de laatste militie uit de burgeroorlog zou zijn die dat doet.
Een nieuwe niet-sektarische grote volkspartij kan de macht van Hezbollah in theorie breken. Maar dat is niet zonder gevaar en waarschijnlijk grijpt de door Iran gesteunde partij dan naar het aloude wapen van intimidaties en liquidaties. Het Libanese leger is niet opgewassen tegen de goed getrainde en bewapende militie. Ook tijdens de huidige demonstraties hebben Hezbollahaanhangers een aantal keren de boel kort en klein geslagen.
Slag om Libanon
De strijd om ‘Libanon’ is dus nog lang niet gestreden. De burgerbevolking heeft de joker ingezet en daarmee alleen een symbolisch eerste slag behaald: de val van het kabinet. Of in de woorden van Jimi Hendrix:
There must be a way out of here
Said the joker to the thief
There is too much confusion her I can’t get no relief
Lees ook:
Wanneer pakt Hezbollah de binnenlandse terreur weer op?
