We doen zoals onze voorouders deden: “naar de toekomst kijken en een nieuw bestaan opbouwen”, Tom Fürstenberg
Gisteren is bekend gemaakt dat de Joodse gemeenschap Deventer komende week de Grote Synagoge moet verlaten van de nieuwe eigenaar. De bemiddelingsgesprekken tussen horecaondernemer Ayhan Sahin en de Joodse gemeenschap Beth Shoshanna zijn hiermee tot een einde gekomen. Aanstaande maandag 10 uur zullen de Torah-rollen en de Aron hakodesj (heilige ark) weggedragen worden uit de sjoel en zal de Joodse gemeenschap Deventer verlaten.
Beth Shoshanna heeft bekend gemaakt dat een nieuw onderkomen is gevonden in een typisch 19e eeuwse mediene sjoeltje in Raalte. Ook die synagoge werd onlangs ‘bedreigd’ door een wijziging van het bestemmingsplan tot Richard Woolderink en Rob Aa uit Raalte daar dankzij een succesvolle petitie een stokje voor hebben gestoken. De gemeente heeft na de actie afgezien van een bestemmingswijziging. Bijna 1000 Raaltenaren deden mee met de petitie en 2000-steunbetuigingen kwamen binnen op Facebook. Raaltenaren Guusta Zuurbier en Johan Jonker hebben het gebouw uiteindelijk kunnen kopen.
In een gesprek met Beth Shoshanna-voorzitter Tom Fürstenberg heeft hij laten weten: “De nieuwe eigenaren van de synagoge Raalte hebben ons van harte welkom geheten om van de sjoel gebruik te mogen maken. Zij zijn heel enthousiast en wij zijn hen dankbaar een nieuw onderkomen te hebben gevonden. Het is belangrijk voor het voortbestaan van Joods Deventer en omgeving dat er een authentieke sjoel is waar diensten gehouden kunnen worden. Een zaal huren ergens in Deventer was de laatste optie.”
Afgelopen week heeft de Gemeente Deventer bekend gemaakt geen vergunning te verstrekken voor de wijziging van het bestemmingsplan naar horeca, waarmee Sahin vrijbaan zou krijgen om de synagoge om te bouwen tot een foodhall. Ondanks dat het gebouw, een Rijksmonument, hiermee qua ondernemingsmogelijkheden uiterst beperkt is wilde Ayhan Sahin dat de Joodse gemeente uit de sjoel zou vertrekken, per 1 augustus.
Toen de Christelijke gereformeerde kerk 8 jaar geleden het gebouw wilde verkopen, wou Beth Shoshanna alleen de sjoel kopen. De kerk wou het gebouw echter alleen verkopen als onderdeel van een omvangrijke vastgoed portefeuille. De Joodse gemeenschap heeft toen aangegeven niet over genoeg kapitaal, maar ook onvoldoende kennis en kunde te beschikken om dat te beheren. Eveneens was de Gemeente Deventer op dat moment niet bereid om naar gezamenlijke mogelijkheden te kijken om een algemeen doel van de synagoge te maken.
Ook toen heeft Sahin zich gemeld als koper bij de gereformeerde kerk. De kerk heeft toen afgezien van het bod van de ondernemer vanwege de horeca-plannen van Sahin. Toen zich er vervolgens geen andere kopers hebben gemeld heeft Sahin via een omweg in een openbare veiling alsnog het bezit kunnen verwerven van de synagoge Deventer, nabij stadsplein de Brink. Ondanks dat in het verkoopcontract stond vermeld dat de Joodse gemeenschap van de sjoel gebruik mocht blijven maken, is het doek gevallen en zal de gemeenschap aanstaande maandag voor de laatste keer het gebouw bezoeken voor de verhuizing.
Teleurstelling en steun uit lokale politiek
Terugkijkend is Tom Fürstenberg teleurgesteld te weinig steun vanuit de gemeente Deventer en de toenmalige burgemeester Heidema te hebben gehad, in de periode dat het gebouw nog te koop stond en alle opties op tafel lagen. Aanvankelijk zou de gemeente Deventer het kopen, maar die trok zich terug. Er was geen bereidheid om een algemene bestemming van dat gebouw te maken, zoals dat bijvoorbeeld wel is gelukt in Zutphen.
Volgens Deventer-woordvoerder Maarten-Jan Stuurman is het geen taak van de gemeente Deventer om religieus erfgoed te kopen, heeft hij aan De Stentor laten weten. Meerdere gemeentes in Nederland zien dat echter anders. Zo heeft naast Zutphen ook de Gemeente Amsterdam enkele jaren terug de Portugese Synagoge overgekocht waar de Portugees-Israëlitische Gemeente (PIG) gebruik van kan maken. Daarnaast fungeert dat gebouw nu als een toeristische trekpleister in de vorm van een museum en valt het onder het ‘Cultureel Joods Kwartier’.
De vraag die de gemeente Deventer zichzelf had moeten afvragen is binnen de context van een genocide die heeft plaatsgevonden tegen een specifieke bevolkingsgroep van de stad, of die gemeente dan niet opzoek moet gaan naar creatievere oplossingen om deze gedecimeerde gemeenschap te helpen dan zich te beroepen op “scheiding tussen kerk en staat”. Ronny Naftaniel is die mening toegedaan: “Gezien de scheiding van kerk en staat snap ik dat ze het gebouw niet als synagoge kan kopen, maar wél als cultureel centrum. Naast allerlei tentoonstellingen kunnen ook gebedsdiensten worden gehouden. Zo doen ze het ook in de Bergkerk in Deventer”, laat Naftaniel aan DeStentor weten.
Over de periode na de verkoop van de vooroorlogse synagoge laat Fürstenberg weten: “De PVV-fractie heeft binnen de Provinciale Staten, en ook de SGP, een motie ingediend over de kwestie, en constant de vinger aan de pols gehouden. Daarvoor ben ik hen dankbaar.” Ook laat Fürstenberg weten dat binnen de gemeente Deventer “vooral Groenlinks en de ChristenUnie-fractie” zich hebben ingezet voor het behoud van de synagoge voor de Joodse gemeenschap. “Naast individuele leden van veelal de VVD en CDA”, aldus de voorman van Beth Shoshanna.
Lees ook: Hoe een nachtclub lot Deventer synagoge bezegelde
