“Zes generaties meneer. De moffen hebben het geprobeerd onmogelijk te maken. En nu staan we hier. Dit is een droom die uitkomt.” – Frank Levy

Een bijzonder moment voor Nederlandse Joden nu de prachtige Achterhoekse synagoge uit Terborg is nagebouwd in Mevo Horon, een Israelisch stadje niet ver van de hoofdstad Jeruzalem. De Chasdei Enosh Synagoge is afgelopen week officieel in gebruik genomen. Veel Israelische nazaten van Nederlandse Joden waren aanwezig bij de feestelijke inauguratie.

Voor Pesach (Pascal) Pop, een neef van Johan Cruijff Z”L, is een droom uitgekomen. Deze nazaat van Achterhoekse Joden stuitte tijdens zijn zoektocht naar het verleden van zijn familie op de originele bouwtekeningen van de Terborgse sjoel. Zijn droom om deze sjoel in Israël te herbouwen beschouwt hij als een eerbetoon aan zijn door de nazi’s vermoorde familieleden.

De bouw van het Hollandse bouwwerk in het heilige land is ook voor Frank Levy “een droom die is uitgekomen”, laat hij de redactie van Joods.nl weten. De nieuwe synagoge is een exacte replica van de sjoel uit Terborg, die in 1901 is gebouwd aan de Silvoldseweg en ontworpen door architect Ovink. Als zoon van de in Terborg geboren Sallo Levy, emigreerde Levy op jonge leeftijd naar Israel.

Ook aan De Gelderlander liet Frank Levy eerder weten: “Mijn vrouw zegt: je bent de ziel van je grootvader. Als ik nu naar boven kijk en mijn ogen sluit, zie ik mijn overgrootvader en grootvader, die zijn vermoord door de moffen. Dan zie ik mijn vader. Ze hebben alle drie in dit huis hun gebeden opgezegd. En nu mag ik, mogen mijn zoons en ook ook mijn kleinkinderen hier onze gebeden uitspreken. Vijf generaties hebben intussen uit dezelfde Torahrollen gelezen en mijn kleinkinderen zullen met g-d’s hulp de zesde generatie zijn. De moffen hebben het geprobeerd onmogelijk te maken. En nu staan we hier. Dit is een droom die uitkomt.”

Tijdens de opening van de synagoge uit Terborg in 1901 werden de thorarollen met paard en wagen naar de synagoge gebracht. “Dat vonden we eigenlijk wel heel erg mooi. Dat gebruik kennen we hier niet, maar nemen we graag over”, zegt Pop. En zo werd afgelopen week de originele Torahrollen, die reeds in de jaren ’80 door Frank Levy persoonlijk naar Israel zijn overgebracht, met paard en wagen naar de door palmbomen omringde replica gebracht.

Ook voor Nathan Bouscher (34), actief in Joods Nederland en directeur van het Amstelveense postzegelveilinghuis Corinphila, is deze gebeurtenis bijzonder. Als achterneef van Levy bezocht ook zijn overgrootvader en grootvader de synagoge in Terborg.

“Mijn opa Jonny Levy, een volle neef van Frank’s vader, sprak regelmatig over het rijke Joodse leven van vóór de oorlog in de Achterhoek. Hij is opgegroeid in Varsseveld en omdat daar geen synagoge was bezochten zij de sjoel in Terborg. Hij had het vaak over de Joodse feestdagen die hij met de familie doorbracht in de sjoel, en al die mensen die de oorlog niet hebben overleefd. Helaas heeft hij deze opening niet mogen meemaken. Hij had dit heel bijzonder gevonden. Vijf jaar geleden is opa in zijn woonplaats Deventer overleden.”, vertelt Bouscher.

Het oorspronkelijke synagogegebouw van Terborg raakte in 1945 tijdens een bombardement zwaar beschadigd en werd later afgebroken. Het interieur was al eerder geroofd, de Torahrollen waren echter op tijd naar Amsterdam overgebracht en bleven daar deels behouden.

De namen van de Terborgse oorlogsslachtoffers hebben een gedenkplek op de muur van de nieuwe synagoge gekregen en de originele mezoeza hangt ook aan een van de deuren van het gebedshuis.

Net als in de rest van het land, zijn de meeste Achterhoekse Joden in ’41-’42 opgepakt door de Nederlandse politie, gedeporteerd door de nazi’s en vergast in vernietigingskampen als Auschwitz en Mauthausen. Al waren er – relatief – meer Achterhoekse Joden die konden onderduiken dan elders in het land. Veelal dankzij christelijke boeren die met gevaar voor eigen leven Joden lieten onderduiken.

Van de Achterhoekse overlevers zijn de meesten in de jaren na de oorlog geëmigreerd naar Israël om een nieuw bestaan op te bouwen. Joods leven bestaat er vrijwel niet meer. Woonden er voor de oorlog enkele duizenden Joden in de Achterhoek, zijn er vandaag nog enkele tientallen, veelal oudere Joden woonachtig.

Tijdens de plechtigheden werden het middag- en avondgebed uitgesproken door de chazaniem Meir Apfeldorfer en David Visser, samen met een acht-koppig koor, incl. voormalig Hollanders Eljakiem Vorst, Micha van Dijk en Frank Levy. Het koor stond onder leiding van de bekende dirigent Chagai Ephrati.

De gezongen composities waren: Mah Touwu, Wajehie Binsouang en Uwenoecho Joumar van de bekende componist Louis Lewandowski.. Tevens de Retzei van Sirota (Schlossberg), Seu Sheoriem van Naumburg, Boroeg Habo op de bekende Portugees Nederlandse melodie en Jeroe Ngeineinoe van de bekende Ansterdamse voorzanger A. Katz. Meer video’s van de ceremonie kunt u bekijken op ons YouTube kanaal.