Op Kneuterdijk 6 werd onlangs de 50e verjaardag van prinses Laurentien, de vrouw van prins Constantijn gevierd. Samen met een dertigtal andere genodigden mocht ik daarbij aanschuiven. H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden is ere-voorzitster van Forum AtotZ van de Stichting Lezen en Schrijven waar het belang van geletterdheid wordt bevorderd en het analfabetisme wordt bestreden.
Door: Rabbijn mr. drs. R. Evers
Ter gelegenheid van haar 50e verjaardag heb ik prinses Laurentien beloofd ook in mijn nieuwe werkkring haar aanpak en idealen uit te dragen en haar werk in een nieuwe context te plaatsen. Zij was enthousiast over mijn nieuwe initiatief en steunt dit.
Ik heb de eer lid te zijn van Forum AtotZ. Jaarlijks brengen wij een AtotZ-agenda uit. Daarmee willen wij een constructieve en verfrissende bijdrage leveren aan de aanpak van laaggeletterdheid in Nederland. Het forum werd op 10 september 2008 opgericht. Frits van Oostrom leidde de vergadering.
Frans Bauer, zanger, vertelde hoe hij zijn ouders had leren lezen. Nurten Albayrak-Temur, directeur Centraal Orgaan Asielopvang, gunde ons een inkijk in het lot van de vaak totaal ongeletterde asielzoekers. Ed Nijpels, voormalig politicus, sprak over een aanpak van het probleem van laaggeletterdheid via de vestigingen van Rabobank in Friesland. Naema Tahir, een islamitische schrijfster, probeert haar vrouwen aan het lezen te krijgen.
Humberto Tan, voorzitter van de Straatvoetbalbond en sportjournalist, betrekt straatjongens bij lezen en schrijven en Paul Witteman gaf zijn visie op de rol van de media hierin. Ik maakte kennis met Tania Kross, de Antilliaanse operazangeres, die vertelde dat haar grootmoeder Joods was. Paul Rosenmöller, voormalig politicus en televisiemaker, vertelde over zijn ervaringen binnen grote bedrijven.
Taboe
Er zijn anderhalf miljoen mensen die nauwelijks kunnen lezen in dit land. Eén miljoen daarvan is autochtoon, de rest is allochtoon. Wij willen het taboe van laaggeletterdheid doorbreken. Aanhoudende, duidelijke en gerichte communicatie moet laaggeletterdheid verminderen. Op dit moment verlaat 25% van de leerlingen het basisonderwijs met een leesachterstand van twee jaar.
Joods analfabetisme
Toen moest ik denken aan onze eigen Joodse gemeenschap. Het grote probleem van Joods Nederland is dat men niet of nauwelijks Hebreeuws kan lezen. Zelfs de inner crowd heeft vaak moeite daarmee. Het komt weinig aan de oppervlakte omdat het meeste onderwijs passief is (men luistert alleen naar de leraar en doet zelf weinig), het davvenen meestal niet hardop geschiedt en voor niet-schoolgaande betrokkenen de noodzaak van Ivriet laag is. Alles is vertaald in het Nederlands.
Israël heeft een enorme impuls gegeven voor de revival van onze eeuwenoude taal. Voor de traditionelen was het Hebreeuws altijd levend gebleven. Maar voor de periferie is het Hebreeuws de afgelopen 150 jaar op de achtergrond geraakt als gevolg van emancipatie en assimilatie (rond het begin van de jaartelling werd er ook in Israël overigens nauwelijks meer Hebreeuws gesproken. De voertaal was toen Aramees).
Taalstand in Israël
In Israël zijn wij weer terug bij af. Maar is dat wel zo? Dat het moderne Ivriet gelijk staat aan ons traditionele Bijbelse Hebreeuws is volgens professor Gilad Zuckermann een fabeltje. Grammatica en woordenschat werden totaal veranderd door Eliezer ben Jehoeda, de grondlegger van het moderne Hebreeuws. Hij weigerde een andere taal te spreken dan Ivriet. Toen hij zijn vrouw op Jiddisje slaapliedjes betrapte, was het huis te klein. De Bijbeltaal werd uit zeventien eeuwen coma wakker geschud. Eliezer bedacht allerlei nieuwe woorden voor de moderne maatschappij.
Volgens Zuckermann spreken de Israëli’s geen profetische taal. Hij noemt het Ivriet Israëlisch en geen Hebreeuws. Hij vindt het zelfs geen Semitische taal. Een groot deel van de woordenschat is misschien wel ontleend aan het vroegere Hebreeuws maar de grammatica is volgens Zuckermann meer Jiddisj, Pools of Russisch.
Taalstand in het Westen
Terug naar het Europese getto. De religie verving alles wat in een andere nationale gemeenschap de volksgenoten met elkaar verbindt. Met de Verlichting werd de eenheid van de Joodse groep aangetast. We kregen burgerrechten maar moesten onze nationale zelfstandigheid, autonomie en eigen rechtspraak opgeven. Eigenlijk was het opgaan in een grotere wereld een soort nationale zelfmoord.
Assimilatie van een taal
Hetzelfde geldt voor de assimilatie van de Joodse taal. Verschraling, verarming, verdwijning was haar Westers lot. Grotere bekendheid met het Hebreeuws is een ontwikkeling die ik zonder meer toejuich maar het Hebreeuws is voor ons toch iets anders dan voor de gemiddelde taalwetenschapper. Voor de Jood is het Hebreeuws de taal, waarin hij of zij zijn religieuze gevoelens verwoordt, het is de taal van de nationale saamhorigheid, een heilige taal, die in vrijwel ieder woord veel meer uitdrukt dan een wetenschappelijk zuivere vertaling kan weergeven.
Voor de Jood is het Hebreeuws slechts een middel – een heilig middel – om tot de essentie van het Jodendom te komen. Voor de taalwetenschapper is de bestudering van de heilige taal een doel op zich, waarin de diepe religieuze rijkdom van het Hebreeuws veelal niet aan bod komt.
Kenmerk van al het leven is verandering. Ook het Hebreeuws is geassimileerd en heeft een grote gedaanteverwisseling ondergaan. Zelfs de vraag naar de juiste uitspraak is ook in onze tijd nog steeds actueel. Wat is de status van de moderne Israëlische uitspraak? Zuiver traditioneel is deze zeker niet. Dat het geen Asjkenaziet (Duits-Joods) is, moge duidelijk zijn. Maar Sefardisch is het ook niet. Je ziet een tweespalt tussen religieus Ivriet en spreektaal Ivriet. Sommige Joden in Israël spreken de gebedsteksten uit in het Asjkenazisch of Sefardisch, terwijl zij op straat gewoon Ivriet spreken.
Ik ben dus alfabetiseringsambassadeur van H.K.H. Prinses Laurentien. Maar ik wil ook een lans breken voor meer Hebreeuws, ook omdat het zo’n logische, informatierijke taal is. Het is de hoogste vorm van taal. Als ik in het Hebreeuws ‘viechoeneka’ zeg, dan heb ik daar in het Nederlands zes woorden voor nodig: ”En moge Hij u welgezind zijn.” Alleen daarom is het Hebreeuws al bijzonder en wil ik ervoor strijden om dat in onze Joodse gemeente meer bekendheid te geven.
Hebreeuws was het medium van informatieoverdracht tussen G’d en mens. Ook Adam sprak al Hebreeuws. Een linguïst is niet alleen verantwoordelijk voor het behoud van een formeel-technische linguïstiek, hij wordt geacht ook de inhoudelijke rijkdom en de culturele implicaties van de taal aan zijn gehoor over te dragen. Het Hebreeuws biedt zijn beoefenaar juist op dit punt ongekende mogelijkheden. Veel meer dan andere talen.
