Een schets van het leven van Spinoza

Het is een foto van het zogenaamde Wolffenbüttel portret, een met olieverf op doek geschilderd portret dat in het midden van de zeventiende eeuw door een onbekende schilder is gemaakt. Dr. Werner Arnold, een medewerker van de Wolfenbüttelbibliotheek, vertelt dat dit schilderij weer een kopie is van een schilderij dat zich in Den Haag zou moeten bevinden.Hoewel niemand meer aan de authenticiteit van deze veel gebruikte afbeelding twijfelt, is het toch niet helemaal zeker dat het hier een afbeelding van Spinoza betreft. Het gaat er langzamerhand op lijken dat er geen enkel authentiek portret van Spinoza bestaat. Spinoza vond schilderijen maar mutas (Spaans voor stom) en had er geen geld voor over. Dat wil niet zeggen dat er niet heel veel portretten van hem in omloop zijn. Sterker nog, er zijn zelfs verzamelaars die uitsluitend portretten van Spinoza verzamelen. Deze portretten zijn echter bijna allemaal geschilderd naar eerdere afbeeldingen en juist bij geen van deze eerste afbeeldingen bestaat er zekerheid of zij authentiek zijn. Een uitzondering hierop vormt de profielschets die Samuel van Hoogstraten, een leerling van Rembrandt, van Spinoza maakte toen hij gelijktijdig met hem in Den Haag woonde. Met grote waarschijnlijkheid kan gezegd worden dat deze authentiek is.De enige bron die meer informatie over het uiterlijk van Spinoza verschaft, is een rapport van de Spaanse inquisitie. Hierin zegt Miguel Perez de Maltranilla tijdens zijn verhoor dat hij in Amsterdam de Prado vaak in het gezelschap van een zekere Espinosa had gezien. Hij geeft van hem de volgende beschrijving: "Spinoza is een jongeman van een mooie gestalte, fijn gevormd, met lange, zwarte haren, wenkbrauwen van dezelfde kleur, een mooi gezicht, ongeveer 33 jaren oud".Wie was Spinoza?Niet alleen Spinoza?s uiterlijk is onderwerp van discussie, ook bestaat er onduidelijkheid over een aantal aspecten van zijn leven. Het is zelfs niet precies bekend wanneer zijn leven begint. Bij een aantal publicaties wordt alleen het jaartal 1632 vermeld. In de oorspronkelijke levensbeschrijving door Colerus wordt december 1633 vermeld. Baruch de Spinoza wordt geboren te Amsterdam als zoon van Michaël de Spinoza, een Portugees-joodse koopman, en Hanna Debora, diens tweede vrouw. Zij overlijdt op 5 november 1638. Baruch is dan nog geen zes jaar oud. Zijn ouders zijn Marranos die teruggekeerd zijn tot het jodendom. Zelf is hij geboren in de Sefardische gemeenschap in Amsterdam. Hij groeit op in Vlooienburg, de wijk rond het Waterlooplein. Met een toelage van Ets Haim voor uitmuntende studenten gaat hij samen met zijn broer Isaac naar de school die bij de Portugese gemeente hoort. Spinoza maakt deze school niet af. Hij gaat werken in de firma van zijn vader. Na de dood van zijn vader, in 1654, zet hij de zaak voort samen met zijn broer Gabriël onder de naam Bento y Gabriël Despinoza. Twee jaar later, in 1656, gebeurt er iets wat nu, bijna 350 jaar later, nog steeds onderwerp van discussie is: de ban wordt over Spinoza uitgesproken.De banOp 27 juli 1656 (6 Av 5416) wordt in de synagoge aan de Houtgracht de grote ban (chèrem) over Spinoza uitgesproken. Feiten en fictie lopen bij de verhalen over Spinoza?s excommunicatie sterk door elkaar. Wat bekend is, is de tekst van de ban zoals die in het Livro dos Acordos van de Portugees-joodse gemeente staat opgetekend. Maar er is niets bekend over de besprekingen en overwegingen. Een ban is in de 17e eeuw, ook in christelijke kerken, een zeer algemeen middel om enigszins van de leer afdwalende leden te dwingen op hun stappen terug te komen. Dat laatste doet men dan ook vrijwel altijd. De zogenaamde kleine ban, wordt voortdurend gebruikt voor kleine overtredingen en kan ook direct weer worden opgeheven. Tussen 1623 en eind achttiende eeuw wordt over zeker 66 personen de ban uitgesproken. Meestal wordt de ban na korte tijd herroepen, wanneer de overtreders berouw tonen en/of boete doe