Geen betere binnenkomer dan een mezoeza

In de serie "joodse objecten" deze keer een bespreking van een mezoeza die een prijs won.Foto: A. van Gelderen, collectie Joods Historisch Museum

Foto: A. van Gelderen, collectie Joods Historisch MuseumWanneer je denkt aan objecten die met het jodendom te maken hebben, beland je al snel in eindeloze discussies over wat joodse kunst eigenlijk is. In deze rubriek bespreek ik objecten die om wat voor reden dan ook een link hebben met de joodse cultuur. Wanneer dat op het eerste gezicht niet duidelijk is, zal ik aangeven waarom deze objecten volgens mij onderdeel uitmaken van de joodse cultuur.Het bespreken van de Leeuwarder chanoekia was hiervan een voorproefje. Wanneer het niet Chanoeka zou zijn geweest, zou ik deze rubriek met een ander object zijn begonnen, namelijk met de mezoeza. Maar zo is het nu eenmaal in het jodendom: als er niet net een feestdag is geweest dan is er wel een in het vooruitzicht. Tussen de feestdagen door zullen hier objecten die niet aan feestdagen gerelateerd zijn besproken worden. Dit keer is dat de mezoeza.Niet alleen is een mezoeza het eerste voorwerp dat je zou kunnen zien wanneer je een joods huis binnenkomt. Ook vertegenwoordigt een mezoeza het grondbeginsel van het jodendom. Een mezoeza, letterlijk "deurpost", is een deurpostkoker. Bij het ontwerpen van Judaica ben je vaak gebonden aan een aantal voorwaarden waaraan een ontwerp moet voldoen. Zo moet een mezoeza twee hechtingspunten hebben om aangeslagen te kunnen worden. De mezoeza moet zowel boven als beneden een opening hebben die afsluitbaar is. Hierin zit een rol perkament met handgeschreven gedeelten van bijbelteksten. Aan de buitenkant van een mezoeza hoeven geen versieringen te zijn aangebracht, maar het mag wel. Een mezoeza hoeft dus niet als zodanig herkenbaar te zijn.De teksten zijn drie gedeelten van de tekst van Deuteronomium. Waaronder de geloofsbelijdenis van het jodendom: "Hoor Israël, de Eeuwige is onze God, de Eeuwige is één". (Deut. 6:4) Verder is opgenomen: "Je moet houden van de Eeuwige God met heel je hart, heel je ziel en heel je vermogen". (Deut. 11:13) en "Je zult deze woorden schrijven op de deurposten van je huis en aan de poorten van je steden". (Deut. 6:9, 11:20)De hier afgebeelde mezoeza is ontworpen door Bram van Gelderen (geboren op 5 november 1928 in Amsterdam). Hij heeft voor de wedstrijd zes ontwerpen ingediend waarvan, volgens Van Gelderen, vijf ontwerpen variaties zijn op het gebruikelijke. De zesde heeft hij van een stuk brandstofslang van PVC gemaakt. Met dit ontwerp won hij in 1986 de ontwerpwedstrijd voor de opening van het Joods Historisch Museum. Dit museum, te vinden op het Jonas Daniel Meijerplein in Amsterdam, opende in 1987 zijn deuren. Na het winnen van de mezoeza-prijsvraag is Bram van Gelderen verder gegaan met het ontwerpen van judaica.Niet alle objecten in een museum behoren tot de museale collectie. Zo wordt deze mezoeza die tot de dag van vandaag nog steeds bij de ingang van het Joods Historisch Museum hangt, niet als museumstuk maar als gebruiksvoorwerp beschouwd.