Democratie in Israël: aflevering 53

Op 17 april a.s. viert Israël haar 53ste Onafhankelijkheidsdag. Een uitgesproken feestdag. Een feest van de democratie is het nog niet. En voor sommigen moet het dat vooral ook niet worden. Van hen ben ik een politieke tegenstander. Ik blijf uitleggen waarom.

Democratie is niet vanzelfsprekend. Integendeel zelfs: het concept staat haaks op de neiging van de mens macht te verwerven en aan anderen op te leggen. De geschiedenis heeft ons kennelijk geleerd dat de prijs die deze neiging aan de maatschappij oplegt zo hoog is, dat menigeen die niet meer wenst te betalen. Je zou dit inzicht ?beschaving? kunnen noemen. Universeel geaccepteerd is dit inzicht niet. En zelfs in die samenlevingen waar het geaccepteerd is, hebben de burgers de plicht erop toe te zien dat haar vertegenwoordigers de democratische waarden beschermen. Het delen van macht gaat ook democraten lang niet altijd makkelijk af.In veel artikelen over het democratische gehalte van de Israëlische maatschappij, overheerst de verhouding tussen het seculiere en orthodoxe deel van de bevolking. En hoewel daarin al voldoende problematiek verborgen ligt, is de situatie een stuk ingewikkelder. Geen enkele maatschappij laat zich in tweeën delen. Die wet gaat ook in Israël op.Israël zou Israël niet zijn, wanneer niet de dimensie ?geloof? een belangrijk element in de discussie over de inrichting van de maatschappij zou zijn. Is in de stichting van de Staat de hand van God te zien of is het mensenwerk? Aanvankelijk bestond er haast algehele consensus dat hier sprake was van mensenwerk. Onder religieuze joden bestond dan ook vrij weinig belangstelling om op aliyah te gaan. In feite mochten we daarom ook helemaal nog niet terugkeren naar het Beloofde Land. Na de Zes Daagse Oorlog veranderde dit inzicht ingrijpend. De relevantie van deze verandering is dat voor diepgelovige Joden een Staat die door interventie van God tot stand komt niet anders dan een theocratie kan zijn. Overigens is dat dan meestal aanleiding om op de eigen ?democratische? plek in de diaspora te blijven wonen. De Israëli?s echter zullen het juk van de theocratie moeten dragen. Als doekje voor het bloeden worden in deze kring wel de woorden ?Torah is democratie? gemompeld.De onmogelijkheid van een Joodse theocratie ligt ?ironisch genoeg? besloten in de kern van het Jodendom. Er is geen algemeen geaccepteerd centraal gezag omtrent de interpretatie van de leer en wij zijn gehouden ons met het hier en nu bezig te houden en niet met wat er met ons na ons leven gebeurd. Kortom: een theocratische agenda is een goed recept voor het volledig laten vastlopen van de maatschappelijke ontwikkeling. En dat recept lijkt ?ik constateer het met spijt? te werken.In een strijd tussen democraten en antidemocraten hebben de antidemocraten de betere kaarten. Democraten hebben verinnerlijkt dat respect voor het standpunt van de tegenstander voorwaarde is voor het kunnen bereiken van een compromis. Antidemocraten hebben alleen minachting voor het standpunt van de andere partij. Zij maken dankbaar gebruik van de ?zwakheden? van het democratische gedachtegoed om zo de structuur van binnenuit om zeep te helpen. Voor democraten is het defensieve instrument bij uitstek de Grondwet. Die heeft Israël niet.De grondleggers van het moderne Israël waren socialisten. Na de stichting van de Staat hebben zij zich ontwikkeld in de richting van de sociaal-democratie. ?Richting? is hier het woord dat de nadruk verdient. De politieke cultuur van deze sector in de Israëlische maatschappij is overwegend een paternalistische. De voorlieden weten wat goed is voor ons. Het ligt niet voor de hand dat deze krachten zich in zullen zetten voor een verdere democratisering van Israël. Gelukkig is het niet zo dat het democratische gedachtegoed in Israël schittert door afwezigheid. De belangrijkste spreekbuis is het dagblad Ha?aretz. Aanhangers van de verlichte democratie zijn ook in de Knesset te vinden. Zij zijn over het algemeen van m