De Zweedse Academie van Wetenschappen verkoos de Oostenrijkse roman- en toneelschrijfster (58) voor ‘haar muzikale stroom van stemmen en tegenstemmen in haar romans en toneelstukken die met een buitengewoon taalkundige geestdrift de absurditeit van de maatschappelijke cliches en hun onderwerpende kracht blootleggen’. Jelinek stond niet op de lijst kanshebbers.
Jelinek zei voor de Zweedse radio zeer verrast te zijn en de prijs een
grote eer te vinden. Maar ze spreekt ook de vrees uit dat ze door de
Nobelprijs haar privacy zal verliezen en een beroemdheid zal worden,
een ambitie die ze nooit zegt te hebben gehad. Jelinek kondigde ook aan
niet bij de uitreiking aan wezig te zullen zijn, omdat ze een grote
afkeer heeft van mensenmassa’s.
Het is voor het eerst dat een Oostenrijkse schrijfster de belangrijkste
literatuurprijs van de wereld ontvangt. In het Duitse taalgebied was
Günter Grass in 1999 de laatste auteur die de Nobelprijs ontving.
Vorig jaar ging de prijs naar de Zuid-Afrikaan Coetzee.
Sinds de instelling van de literatuurprijs in 1901 werd de prijs
slechts negen maal door een vrouwelijke schrijver gewonnen. De vorige
winnares was de Poolse dichteres Wislawa Szymborska in 1996.
Jelineks romans en toneelstukken gaan vaak over gecompliceerde
meester-knechtrelaties, en over seks, verwrongen seks waarmee vooral de
machtsverhoudingen worden uitgedrukt. “Heel af en toe schrijft een
vrouw een oeuvre, iets groots, iets gevaarlijks,” zei Jelinek toen haar
in 1998 de prestigieuze Buechnerprijs
http://www.nrc.nl/kunst/artikel/1097125076265.html werd
toegekend,’ “maar meestal blijft het bij een paar mooie dingetjes.”
Jelinek studeerde compositie aan het conservatorium en
kunstgeschiedenis en theaterwetenschappen aan de universiteit. In 1967
verscheen haar eerste werk in druk, de gedichtenbundel Lisa’s Schatten. Drie jaar later publiceerde ze de experimentele roman Wir sind Lockvoegel, baby, een soort literaire pop-art. In de jaren zeventig en tachtig brak ze definitief door met werk als Die Liebhaberinnen, Die Ausgesperten, Lust en Die Klavierspielerin,
werk waarin Jelinek, een hardgrondig marxistisch feministe, zich
verdiept in de schaduwkanten van het Oostenrijkse burgerdom. Ze richt
haar woede in allegorische vorm op de staat, die volledige
gehoorzaamheid van zijn onderdanen verlangt en daar haat,
machtsmisbruik en vampirisme tegenoverstelt. Elfride Jelinek is niet
onomstreden. Vooral haar uitspraken over het onverwerkte nazi-verleden
van haar vaderland worden haar niet in dank afgenomen.
Die Klavierspielerin werd in 2001 verfilmd door Michael Haneke.
Met die Frans-Oostenrijkse coproductie, met een sterbezetting met o.a.
Annie Girardot, Isabelle Huppert en Benoit Magimel kwam het werk van
Jelinek onder de aandacht van een breder publiek. Op het Filmfestival
van Cannes werden Huppert en Magimel en de film als geheel bekroond.
Naast groot prestige, dat voor een schrijver vaak nieuwe markten opent,
is aan de Nobelprijs, de 101e sinds de instelling van de prijs in 1901,
een geldbedrag van tien miljoen Zweedse kronen (1,1 miljoen euro)
verbonden. De prijs wordt op 10 december in Stockholm uitgereikt.
In Nederlandse vertaling verschenen onder meer Lust, Hebzucht, De kinderen van de doden, Geeft niet en De pianiste.
Op de website
van NRC Handelsblad van 7 oktober 2004 is een korte biografie van
Elfride Jelinek te lezen. (eenmalige, gratis, registratie verplicht)
Zie ook Elfriede Jelinek’s eigen website
