Gisteren opende premier Balkenende in het Chanenko Museum een tentoonstelling van een kleine selectie uit de verzameling tekeningen. De werken werden onlangs teruggevonden.
Zestig jaar lang lagen ze verstopt in het depot van het Bohdan en
Varvara Chanenko Museum in Kiev, de 139 tekeningen en drie etsen die
ooit tot de collectie van de Haarlemse kunstverzamelaar Franz Koenigs
behoorden. Ze waren als vermist opgegeven door de Nederlandse staat en
eigenlijk verloren gewaand. Tot ze onlangs opdoken in de Oekraïense
hoofdstad. Ze zaten nog altijd verpakt in de zuurvrije passe-partouts
en zwarte kartonnen dozen waarin mevrouw Koenigs ze tientallen jaren
eerder met veel zorg had opgeborgen.
Gisteren opende premier Balkenende in het Chanenko Museum een
tentoonstelling van een kleine selectie uit de tekeningenverzameling.
“Voor u staat een gelukkig man”, sprak hij het publiek toe. Want niet
alleen konden de kunstschatten van Duitse meesters als Albrecht
Altdorfer en Hans Holbein voor het eerst sinds tijden weer bewonderd
worden, ze zullen binnenkort ook terugkeren naar Nederland. Begin juli
verhuist de tentoonstelling naar Museum Boijmans Van Beuningen, waarna
de Nederlandse staat de werken in langdurige bruikleen geeft aan het
Rotterdamse museum.
De Koenigs-collectie omvat in totaal 2.671 prenten en tekeningen, de
meeste vele honderden jaren oud, van wereldberoemde kunstenaars als
Rembrandt en Dürer. Ze werden in de jaren twintig en dertig door
Koenigs verzameld en vlak voor de Tweede Wereldoorlog verkocht aan de
Rotterdamse havenbaron Van Beuningen. Deze verkocht in 1941 een deel
van de collectie, 518 werken van voornamelijk Duitse meesters, aan de
nazi’s. In 1945 werden ze als oorlogsbuit meegenomen door het Rode
Leger. De meeste werken kwamen in Moskou terecht, maar een deel
belandde in Kiev.
Vorig jaar september sprak Balkenende in New York voor het eerst met
president Koetsjma van Oekraïne over teruggave van deze 139 tekeningen.
Op een verzoek tot restitutie reageerde Koetsjma, zo zei Balkenende
gisteren, “zeer spontaan”.
Over twee weken zijn Oekraïne en de Europese Unie officieel buren, en
voor Koetsjma zijn goede verhoudingen met Nederland, in de tweede helft
van dit jaar voorzitter van de EU, belangrijk. Zelf benadrukte de
Oekraïense president gisteren overigens dat de teruggave van de
tekeningen aan de Nederlandse staat géén politieke daad was. “Deze
actie moet beoordeeld worden als een geschenk van de Oekraïeners aan
Holland.”
Op de vraag of Koetsjma iets terugverwacht voor de tekeningen, die
volgens sommigen vele miljoenen euro’s waard zijn, reageerde de
president ontkennend. “We hebben er nooit over gedacht een prijs te
verbinden aan de tekeningen”, zei hij. “Volgens de verdragen horen ze
thuis in het land van herkomst. Wij hebben geen juridische gronden om
de collectie hier te houden, anders hadden we de tekeningen ook niet zo
lang op geheime plekken opgeborgen. Voor de Oekraïeners was het ook
geen genoegen dat ze in de kelders lagen.”
Wel heeft Nederland toegezegd dat geholpen zal worden met de
professionalisering van het museummanagement in de Oekraïne. Zo zal de
Nederlandse museumvereniging ondersteuning kunnen bieden bij het
opsporen van de 25.000 kunstwerken die in de oorlog geroofd zijn uit
het Khanenko Museum.
Volgens Koetsjma kan het gebaar van de Oekraïense regering als
voorbeeld dienen voor andere landen. Hij doelde daarmee met name op
Rusland, waar nog 307 tekeningen van Koenigs zijn opgeslagen in het
Poesjkinmuseum in Moskou. De Russen hebben zich altijd verzet tegen
teruggave, omdat Van Beuningen de kunstwerken volgens hen vrijwillig
aan de nazi’s heeft verkocht. Maar Poetin brengt dit jaar
waarschijnlijk een bezoek aan Nederland. Volgens Balkenende zou dat een
goede gelegenheid zijn de Koenigscollectie opnieuw ter sprake te
