Seideravond valt dit jaar op zaterdag 23 april, na afloop van Sjabbat. “Op de eerste avond van Pesach vieren wij de seder. Wij lezen de haggada, het Pesach-verhaal.” Ted Musaph over Pesach, de seder en de haggada.
De haggada
De haggada is een van de populairste joodse boeken. Geen boek is in de
loop van de eeuwen zo fraai geillustreerd en in zoveel verschillende
uitgaven verschenen. Sinds de uitvinding van de boekdrukkunst in de
vijftiende eeuw is het boek voor velen toegankelijk geworden. Bekende
haggadot zijn die van Praag (1526), Mantua (1560), Venetie (1599) en
niet te vergeten Amsterdam (1695 en 1712). In deze bijzondere haggada
werden voor het eerst kopergravures gebruikt. Deze heeft als voorbeeld
gediend voor vele latere haggadot.
In de twintigste eeuw zijn haggadot verschenen waarin moderne
kunstenaars de traditionele illustraties hebben losgelaten en deze
vervangen hebben door moderne afbeeldingen. Enkele voorbeelden hiervan
zijn de haggada van Ben Shahn (1898-1969), El Lissitzky (1890-1941 ) en
Jacob Steinhardt (1887-1968).
Illustratie bij Chad Gadja uit Steinhardt’s Haggada (Berlijn 1923)
De haggada is eigenlijk maar een klein boek met betrekkelijk weinig
tekst, maar toch geeft de haggada aanleiding tot het stellen van veel
vragen, het geven van commentaar en uitleg. Dit is de bijzondere
betekenis van dit boek: iedere generatie heeft de mogelijkheid het boek
te verklaren en te beleven vanuit zijn eigen invalshoek, waardoor de
haggada door de eeuwen heen actueel is gebleven.
Oorsprong van het Pesach-feest
Pesach is oorspronkelijk een landbouwfeest geweest: het is lente, de
lammeren worden geboren en het land wordt ingezaaid. Als het volle maan
is wordt het lam geslacht. Het vlees wordt met ongezuurd brood en
bitter kruid gegeten en met anderen gedeeld. Het bloed van het lam
wordt op de deurpost gesmeerd, alles wordt schoon gemaakt, het gezuurde
wordt weg gedaan om zuiver en schoon het nieuwe jaar voor de landbouw
te beginnen.
In de vertelling over de uittocht uit Egypte worden deze gewoonten
verbonden met de haast waarmee het volk moest vertrekken, waardoor er
geen tijd was om het deeg te laten rijzen. Daarom eten we ongezuurd
brood, de matzes. Het bittere kruid, de maror, is het symbool geworden
voor de slavenarbeid. Het bloed aan de deurpost was het teken dat God
deze deur kon overslaan bij de laatste plaag, de sterfte van de
eerstgeborenen. Daaraan ontleent het feest ook zijn naam, Pesach, wat
“overslaan, overschrijden” betekent. Door het geven van nieuwe
betekenis aan de oeroude symbolen krijgt het Pesach-feest een nieuwe,
specifiek joodse inhoud.
De seder
De seder, die in Nederland meestal de seider wordt genoemd, is een
huiselijke gebeurtenis waarbij vooral de kinderen een belangrijke
plaats innemen. Om hun aandacht vast te houden, zijn er veel stukken
tekst die op traditionele melodieen worden gezongen. De kinderen moeten
vragen stellen en hun moet worden verteld waarom wij het Pesach-verhaal
zo belangrijk vinden. De jongste van het gezelschap heeft nog een
speciale opdracht: het vragen naar het verschil tussen deze avond en
alle andere avonden (ma nisjtana).
Seiderschotel
De Pesach-vertelling herinnert ons aan de tijd dat we slaven waren in
Egypte en hoe we na de uittocht uit de slavernij een vrij volk werden.
Dit is het centrale thema van de avond: besef wat het betekent vrij te
zijn en beschouw jezelf altijd als een schakel in de ketting van de
geschiedenis. De opdracht van de avond is dan ook het op jouw beurt aan
je kinderen te vertellen (Exodus 13.8). Met deze paar woorden in Exodus
is eigenlijk de essentie van de sederviering weergegeven.
In Israël wordt maar een sederavond gehouden, in de diaspora houden
orthodoxe joden twee maal d
