Van 26 maart tot en met 29 augustus 2004 presenteert het Joods Historisch Museum het eerste internationale overzicht van architectuur voor joodse instellingen vanaf het einde van de twintigste eeuw tot nu.
Tijdens de perspresentatie voorafgaand aan de officiële opening van
JIBANEE op 25 maart, spraken museumdirecteur Joël Cahen en Edward van
Voolen, die samen met gastconservator Angeli Sachs de tentoonstelling
samenstelde.
“Joden gaan bouwen als ze zich ergens veilig en thuis voelen. Maar
thuis is een lastig begrip”, aldus Cahen, “want joden zijn nu eenmaal
zionisten.”
Edward van Voolen lichtte de totstandkoming van de tenstoonstelling
toe: “In 1988, vijftig jaar na Kristallnacht, bleken er veel meer
joodse bouwprojecten te zijn dan ik dacht, maar een boek was daar nooit
over verschenen. Vijf jaar lang zijn Angeli Sachs en ik bezig geweest
met rondkijken en hebben we contacten gelegd met architecten die voor
joodse projecten werkzaam waren. Het bleek enorm spannend: er wordt
werkelijk aanzienlijke architectuur gepleegd. Door de val van de
Berlijnse muur en het verdwijnen van het IJzeren gordijn is er een
grote migratie op gang gekomen, waardoor joodse gemeenschappen in
bepaalde gevallen wel tien maal zo groot zijn geworden. Daarvoor moest
gebouwd worden, zowel in Israël als in de Verenigde Staten. In Europa,
waar de herinnering aan de Holocaust prominent anwezig is,
duurde het tot eind jaren ’80 voor men het waagde op centrale plekken
in de grote steden gebouwen neer te zetten met een uniek joodse
bestemming.”
Na Edward van Voolen nam Angeli Sachs de aanwezigen mee door de fraaie catalogus, ter voorbereiding op de tentoonstelling zelf.
In veertien paviljoens, opgesteld als een soort kleine stad met
steegjes, worden zestien hedendaagse synagogen, joodse musea en scholen
van vooraanstaande architecten uitgelicht. Alle getoonde ontwerpen zijn
spraakmakend en geven met vernieuwende vormen uiting aan een sterker
wordende joodse identiteit.
Langs de ringweg, de looproute rondom de paviljoens, is in foto’s van
hoogtepunten van het joodse bouwen een tijdlijn uitgezet.
De zelfverzekerdheid waarmee de
betrokken opdrachtgevers en architecten in de afgelopen jaren naar buiten zijn
getreden met spannende en innovatieve bouwprojecten getuigt van een nieuw joods
zelfbewustzijn. Niet alleen de architectuur zelf is opvallend, maar ook de
locatie is vaak prominent, waardoor het project een nog sterkere uitstraling
krijgt.
Deze ontwikkeling werd het eerst zichtbaar in de gebouwen voor joodse
musea, met als revolutionair voorbeeld Daniel Libeskinds Joods Museum in
Berlijn. Zowel van binnen als van buiten geeft het gebouw uitdrukking aan de
joodse geschiedenis van Duitsland en de vernietiging van joods leven tijdens de
oorlog.
Joods Cultureel Centrum Duisburg
Naast musea zijn ook synagogen en scholen zeer uitgesproken in hun
ontwerp. Het nieuwe gemeenschapscentrum van Zvi Hecker in Duisburg bijvoorbeeld
staat op een belangrijke plek in de stad en is met zijn uitwaaierende structuur
een complex dat niet over het hoofd gezien kan worden.
Deze vernieuwingsgolf kon pas twee
generaties na de Tweede Wereldoorlog ontstaan. Joodse gemeenten zijn weer
gegroeid en vitaal. De val van de Muur gaf hieraan een extra impuls met de komst
van vele Russische migranten naar het Westen. Terwijl joodse instellingen
voorheen bescheiden en onopvallend waren, legde het opbloeiende joodse leven de
basis voor een aantal toonaangevende architectonische proje
